ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΝ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

Ήθη κι έθιμα
της Καθαράς
Δευτέρας



Γράφει η ΓΕΩΡΓΙΑ ΠΕΤΡΙΔΟΥ

Η Καθαρή Δευτέρα σημαίνει το τέλος της Απόκριας και την ένταξη της Σαρακοστής. Παραδοσιακά συμβολίζει την εκδήλωση της αγάπης μας προς τη φύση, από όπου και το πέταγμα του χαρταετού ,και την αφετηρία της ψυχικής και σωματικής προετοιμασίας για την Εβδομάδα των Παθών και την Ανάσταση , με νηστεία και κατάνυξη. Η Καθαρά Δευτέρα σαν γιορτή έχει ρίζες στην αρχαιότητα και τα κατ' αγρούς Διονύσια, ενώ ονομάστηκε αργότερα Καθαρά, γιατί από το πρωί οι νοικοκυρές συνήθιζαν να καθαρίζουν τα σκεύη τους από τα μαγειρέματα της Απόκριας και να ξεπετούν τα κρεατικά αποφάγια.
Το δε μενού τη μέρα αυτή περιλαμβάνει αποκλειστικά τα κούλουμα ,λέξη που παράγεται από το λατινικό colum ,και σημαίνει καθαρός. Τα κούλουμα οφείλουν να είναι λιτά και νηστίσιμα , η άσπρη φασολάδα και η λαγάνα , το άζυμο ψωμί ,ξεχωρίζουν ,ενώ συνηθίζονται και τα σαλατικά, ο ταραμάς και οι ελιές. Σε κάποια μέρη της Ελλάδας ,όμως, οι κάτοικοι έχουν και άλλες προετοιμασίες . Πολλές από αυτές είναι ιδιαίτερα πρωτότυπες και διασκεδαστικές , περνάνε κοινωνικά μηνύματα και συχνά προκαλούν συγκίνηση γιατί, ακόμα και μετά από δεκάδες χρόνια πραγματοποιούνται με την ίδια φροντίδα και το ίδιο κέφι. Πάμε λοιπόν ένα ταξίδι για να γνωρίσουμε τα έθιμα της Καθαρής Δευτέρας στο Νομό Σερρών, μία περιοχή που ξέρει να κρατά τις παραδόσεις .
Στο Νομό Σερρών την παράσταση κλέβουν οι οργανωμένες παρελάσεις αρμάτων και μασκαράδων που γίνονται την τελευταία Κυριακή της Απόκριας στους δήμους Σιδηροκάστρου, Σκοτούσσας , Νιγρίτας, και Ροδολίβους. Ωστόσο το καρναβάλι στην περιοχή είναι στενά συνυφασμένο με την πολιτισμική κληρονομιά. Κυρίαρχα στοιχεία αποτελούν τα φαλλικά σύμβολα και η σάτιρα, η οποία συνδέεται άμεσα με τα τοπικά δρώμενα. Στην Πρώτη Σερρών , την τελευταία Κυριακή της Τυροφάγου αναβιώνει το έθιμο της Ντερβένας.

ΠΡΩΤΗ ΣΕΡΡΩΝ

Το έθιμο ξεκινά περίπου δύο μήνες πριν , με την συγκέντρωση πουρναριών από κάθε συνοικία ξεχωριστά. Στόχος αποτελεί το ποια συνοικία θα πραγματοποιήσει την μεγαλύτερη Ντερβένα (λόφος που αποτελείται από κλαδιά δέντρων) .
Οι Ντερβένες έχουν σήμερα διπλό συμβολισμό : α) Με τη φωτιά ζεσταίνονται οι καρδιές των ανθρώπων και β) με την καθαρτική ιδιότητα της φωτιάς καίγεται ο παλιός άνθρωπος με τα μίση, τα πάθη ,τις αμαρτίες και τις κακίες του και γεννιέται ένας νέος, ανακαινισμένος άνθρωπος, έτοιμος πια να μπει στην περίοδο της προσευχής και της νηστείας, που αρχίζει την επόμενη μέρα, την Καθαρά Δευτέρα, και εξαγνισμένος έτσι, να δεχτεί το μήνυμα της θυσίας του θεανθρώπου.
Σχετικό με το παραπάνω συμβολισμό είναι και το εξής τετράστιχο που τραγουδούν τα παιδιά γύρω από τις αναμμένες κλαδαριές τη νύχτα της Αποκριάς.
΄΄Τις τρανές τις Απόκριες
που ανάβουν κλαδαριές
Αποκρεύουν το τυρί
ώσπου να΄ρθει η Λαμπρή΄΄
Σ'αυτή τη τελετουργία της Ντερβένας και την ευγενή άμιλλα των μαχαλάδων του χωριού ,η κλοπή των πουρναριών δεν ήταν πράξη ατιμωτική και επιλήψιμη. Απεναντίας το θεωρούσαν εξυπνάδα .Στην κεντρική πλατεία του Δήμου οργανώνεται γλέντι με τη συνοδεία παραδοσιακών μουσικών οργάνων και εκεί όλος ο κόσμος απολαμβάνει τα γευστικά εδέσματα και το άφθονο κρασί και ρακί από τα ξακουστά ρακοκάζανα της Πρώτης Σερρών

ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ ΣΕΡΡΩΝ

Την Δευτέρα την Τυρινή στους δρόμους του χωριού Αγία Ελένη παίζεται έργο με κύριο πρόσωπο τον ρακένδυτο Καλόγερο (δηλαδή καλό γέρο)του οποίου το πρόσωπο καλύπτει ένα νεροκολόκυθο. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο Θρακιώτικο Καρναβάλι ,γι'αυτό και τον βασιλιά υποδύεται ένας καλοντυμένος Θρακιώτης. Η Μπάμπω και τα καρναβάλια ως κομπάρσοι αυτοσχεδιάζουν διασκεδάζοντας το κόσμο ,καθώς ένα παιδί τους μοιράζει κρασί. Αν τις ημέρες της Αποκριάς βρεθείτε στην Αγία Ελένη θα ήταν καλό να αποφύγετε το μπουλούκι ,γιατί συχνά ο Καλόγερος , απροειδοποίητα ,βουτάει τη σφουγγιά του (ένα εργαλείο που κρατά στο χέρι) στα λασπόνερα και καταβρέχει όσους βρεθούν κοντά του. Η βόλτα του μπουλουκιού καταλήγει στην πλατεία .Εκεί οι νέοι παλεύουν στα λασπόνερα. Ακολουθεί ο χορός του Καλόγερου ,ο επονομαζόμενος και «πώς το τρίβουν το πιπέρι». Και το γλέντι κορυφώνεται.



ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑΣ
Το κούσασι είναι ένα έθιμο που αναβιώνει στο χωριό Εμμανουήλ Παπά για αιώνες. Σύμφωνα με αυτό οι γονείς ανακοινώνουν το μελλοντικό ταίρι των παιδιών τους. Οι κάτοικοι μαζεύονται στην πλατεία του χωριού ,ανάβουν φωτιά ,γύρω από την οποία γίνεται το λεγόμενο "ξεμάτιασμα", δηλαδή απαγγέλλεται το παραδοσιακό "Κούσακι κούσακι, γέρο παπά γέρο. Να πάμ'στη θάλασσα ,να γυρίσουμ' απ'τη θάλασσα ,και ο ... να πάρει την...", με το οποίο ανακοινώνονται οι προτεινόμενοι δεσμοί. Μετά το ξεμάτιασμα ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακούς χορούς.

ΝΤΑΡΝΑΚΟΧΩΡΙΑ

Στα Νταρνακοχώρια (Άγιο Πνεύμα, Νέο Σούλι, Πεντάπολη και Χρυσό) ο παραδοσιακός συρτός χορεύεται συνοδευόμενος από τραγούδια , όταν είναι αποκλειστικά γυναικείος ,ενώ, όταν είναι μεικτός συνοδεύεται από τα εγχώρια. Η αναπαράσταση του παραδοσιακού γάμου γίνεται σε όλα τα Νταρνακοχώρια, καθώς και η προσφορά νηστίσιμων φαγητών.

ΜΙΚΡΟ ΣΟΥΛΙ

Εβδομάδες πριν , τα αγόρια συνήθως κάθε γειτονιάς (μαχαλά) μάζευαν από τα γύρω υψώματα πουρνάρια ,βατσινιές ,ξύλα ,ακόμη και λάστιχα αυτοκινήτων(αντιοικολογικό) για τη στάβα. Τα έκρυβαν και τα πρόσεχαν για να μην τους τα κλέψουν. Την Κυριακή της Απόκριας συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι κάθε γειτονιάς σε συγκεκριμένο σημείο για να ανάψουν τη στάβα τούς. Χόρευαν ,διασκέδαζαν ,και θαύμαζαν τις τεράστιες φλόγες ως αργά τη νύχτα. Όταν χαμήλωναν οι φλόγες ,οι τολμηροί πηδούσαν από πάνω λέγοντας «Να καούν ψύλλ' και κοριοί». Οι στάβες έχουν εξαγνιστικό χαρακτήρα. Η φωτιά ,σύμφωνα με πανάρχαιες αντιλήψεις ,καθαρίζει ανθρώπους και σπίτια από αρρώστιες και κακά πνεύματα.
Την Καθαρή Δευτέρα ,μετά το πέταγμα του χαρταετού ,κατά το μεσημέρι ,αναπαριστούν έναν παραδοσιακό γάμο. Το γλέντι γίνεται στο Δημοτικό σχολείο ενώ ο γαμπρός και η νύφη φορούν παραδοσιακές στολές. Η νύφη πετάει τα τέσσερα μήλα στο σχήμα του σταυρού ,τρωει λουκούμι και σέρνει το χορό. Οι κάτοικοι τρωνε αυτά που έχει ετοιμάσει ο σύλλογος των γυναικών του χωριού ,φασολάδα, λαγάνες ,λουκούμια, ταραμοσαλάτες , χαλβά, ελιές. Χορεύουν παραδοσιακούς χορούς. Μοιράζονται και λαχεία που κληρώνονται την ίδια μέρα.

ΜΕΣΟΡΑΧΗ
Διαγωνισμός πετάγματος χαρταετού, διεξάγεται κάθε χρόνο στη Μεσοράχη Σερρών. Ο δήμος που βρίσκεται 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Ν.Ζίχνης εκτός από τον διαγωνισμό προσφέρει στους επισκέπτες του φασολάδα και νηστίσιμα φαγητά.