Του μετεωρολόγου ΜΙΧΑΛΗ ΣΙΟΥΤΑ

Αναστατώνουν την πόλη, προκαλούν ζημιές, καταγράφονται από τηλεοπτικά συνεργεία , η απόβλεπτη εμφάνισή τους αναστατώνει την καθημερινότητα, ενεργοποιεί τα συναισθήματα των καλλιτεχνών, κάνει τους βιβλιοπώλες που συμμετέχουν ...»
στην Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, ν ανησυχούν να ρίχνουν κλεφτές ματιές στο Θερμαϊκό.
«Ο άνεμος ρέει μέσα στην καρδιά μας /Σαν ουρανός που έχασε το δρόμο» έγραφε ο ποιητής   Γιώργος Σαραντάρης αλλά το «μπουρίνι» δεν έχει τίποτε από την ηρεμία ενός διάφανου κι εξαγνιστικού αέρα. Είναι ριπή οργισμένη που συνοδεύεται από νεροποντή , σωστό χαστούκι πάνω στην ξαφνιασμένη πόλη.
«Μπουρίνι χαρακτηρίζεται η καταιγίδα που προκαλεί απότομη αύξηση της ταχύτητας του ανέμου αλλά και αλλαγή της διεύθυνσής του από νότιο σε βόρειο άνεμο. Αν και μπορεί να εμφανισθεί και χωρίς νέφη ή βροχή, το μπουρίνι συνήθως συνοδεύεται από ραγδαία βροχόπτωση, αστραπές, βροντές, κεραυνούς και χαλάζι, ενώ σπανιότερα από ανεμοστρόβιλο ή θαλάσσιο σίφωνα. Είναι τοπικό φαινόμενο και σχηματίζεται λόγω της αστάθειας που δημιουργείται εξαιτίας της ημερήσιας θέρμανσης του εδάφους και των παρεδάφιων στρωμάτων αέρα. Αυτή η θερμοκρασιακή διαφορά με τα ψυχρότερα ανώτερα στρώματα του αέρα, προκαλεί ανοδική κίνηση του θερμού και υγρού αέρα.Αποτέλεσμα είναι η συμπύκνωση των υδρατμών και η δημιουργία των νεφών μεγάλης κατακόρυφης ανάπτυξης που φθάνουν σε ύψος τα 10-12 χιλιόμετρα ή και περισσότερο, και ονομάζονται σωρειτομελανίες (Cumulonimbus). Είναι τα νέφη των καταιγίδων και των μπουρινιών, που προκαλούν ισχυρές βροχές, συχνές ηλεκτρικές εκκενώσεις με βροντές και κεραυνούς, χαλάζι, ανεμοθύελλα και ισχυρό κυματισμό στις θαλάσσιες περιοχές. 


Λαίλαπα ή εκνεφίας
Το μπουρίνι επιστημονικά χαρακτηρίζεται με τον όρο λαίλαπα, σε πολλές νησιωτικές περιοχές ονομάζεται «προβέντζα» και «νεροστρόφος», ενώ κατά τον Αριστοτέλη του αποδίδεται ο όρος "εκνεφίας". Το «μπουρίνι» σχετίζεται και με τη λέξη «μπόρα» που σημαίνει ξαφνική και μικρής διάρκειας ραγδαία βροχόπτωση, ενώ η προέλευσή της ανάγεται στην τουρκική λέξη Borin ή τη βενετσιάνικη λέξη Borin, που έχουν τη ρίζα τους στο λατινικό Βorinus και σημαίνει βορινός. Μεταφορικά, μπουρίνι σημαίνει ξαφνικός θυμός, νεύρα, π.χ. έχει τα μπουρίνια του ή έχει μπουρουνιάσει. 
Τα μπουρίνια είναι συνυφασμένα με τον καιρό της Θεσσαλονίκης καθώς αποτελούν ένα χαρακτηριστικό καιρικό φαινόμενο για την περιοχή της και εμφανίζονται συχνά την άνοιξη και το καλοκαίρι και κατά κανόνα τις απογευματινές και βραδινές ώρες. Μάλιστα δεν είναι ασυνήθιστες οι περιπτώσεις σφοδρών μπουρινιών, τα οποία συνοδεύονται εκτός από θυελλώδεις ανέμους, από καταρρακτώδεις βροχές και χαλαζοπτώσεις, προκαλώντας μεγάλες ζημιές και σοβαρά – προσωρινά ευτυχώς- προβλήματα στην οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης. Οι μεγάλες ποσότητες βρόχινου νερού το οποίο πέφτει με «έντονη ραγδαιότητα» (μερικές εκατοντάδες χιλιοστά την ώρα), προκαλούν «αστραπιαίες πλημμύρες» (flash floods) σε δρόμους, σπίτια, καταστήματα, σε υπόγειους και χαμηλού υψομέτρου χώρους, και γενικά σε περιοχές συγκέντρωσης του νερού, λόγω μη γρήγορης και επαρκούς απορροής. Το φαινόμενο της πλημμύρας εξαιτίας της συσσώρευσης και της γρήγορης ανόδου της στάθμης του νερού, επιτείνεται σε δρόμους και πλατείες με ανεπαρκείς διόδους διαφυγής του νερού, κυρίως λόγω κακής συντήρησης και μη καθαρισμού φρεατίων και υπονόμων ή κατασκευαστικών ατελειών σε περιοχές μπαζωμένων ρεμάτων. Είναι χαρακτηριστικός στις περιπτώσεις αυτές, ο μεγάλος αριθμός κλήσεων προς την πυροσβεστική υπηρεσία για άντληση νερού από διάφορους πλημμυρισμένους χώρους, υπόγεια, σπίτια και καταστήματα.
Εκτός από τις ξαφνικές πλημμύρες που προκαλούνται κυρίως στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, μεγάλες ζημιές σε υποδομές και εγκαταστάσεις της ευρύτερης περιοχής, τραυματισμούς και θανάτους ανθρώπων, αλλά και ζώων, προκαλούν και οι κεραυνοί που συνοδεύουν τα μπουρίνια.
«Απάνωθέ μου σκούπισε τη θάλασσα που στάζω
και μάθε με να περπατώ πάνω στη γη σωστά». 
Yara Yara  Από την ποιητική συλλογή του Ν Καββαδία «Τραβέρσο»1
Τα μπουρίνια είναι επίσης ιδιαίτερα επικίνδυνα, στις θαλάσσιες περιοχές, καθώς η απότομη αύξηση των ανέμων προκαλεί έντονο κυματισμό και σε συνδυασμό με την ισχυρή βροχόπτωση και μείωση της ορατότητας, δημιουργούν συνθήκες ιδιαίτερα δυσμενείς για μικρά αλλά και για μεγαλύτερα σκάφη. Σε συνθήκες έντονων μπουρινιών, έχουν σημειωθεί πνιγμοί ανθρώπων, σοβαρές ζημιές καθώς και καταστροφές σκαφών. Συχνά μάλιστα προξενούνται μεγάλες ζημιές και σε εγκαταστάσεις και υποδομές παράκτιων περιοχών, λόγω του ισχυρών ανέμων και του μεγάλου κυματισμού, αλλά και του μεγάλου όγκου νερού που εισβάλλει με ταχύτητα στην ξηρά.
Είναι χαρακτηριστική η εμφάνιση μπουρινιών και οι ζημιές που προκαλούνται σχεδόν κάθε Ιούνιο, στις εγκαταστάσεις της Έκθεσης Βιβλίου στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Τα μπουρίνια τη συγκεκριμένη περίοδο αποτελούν πια αναμενόμενο καιρικό γεγονός, συνδεδεμένο στη μνήμη των Θεσσαλονικέων με την καθιερωμένη Έκθεση Βιβλίου. Ανατρέχοντας σε αρχεία μετεωρολογικών δεδομένων, επιστημονικών μελετών, αλλά και εφημερίδων και περιοδικών, διαπιστώνεται ότι τα μπουρίνια στη Θεσσαλονίκη είναι εποχιακό καιρικό φαινόμενο και εμφανίζονται από τον Απρίλιο μέχρι το Σεπτέμβριο. Στο διάστημα αυτό, στατιστικά σημειώνονται περίπου 20 ημέρες καταιγίδων ή μπουρινιών στην περιοχή Θεσσαλονίκης. Σε κάποιες αν και σπανιότερες περιπτώσεις, εκδηλώνονται ωστόσο και σφοδρά μπουρίνια, που προκαλούν νεροποντή, πλημμύρα, ανεμοθύελλα, χαλάζι, κεραυνούς, με σημαντικές υλικές ζημιές και οικονομικές επιπτώσεις, ενώ υπήρξαν και τραυματισμοί, ακόμα και ανθρώπινες απώλειες.

Μελέτη των καταιγίδων της Θεσσαλονίκης, με βάση τις καταγραφές του μετεωρολογικού ραντάρ του αεροδρομίου «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ», έδειξε ότι περιοχές που πλήττονται περισσότερο από καταιγίδες και μπουρίνια είναι τα βόρεια και βορειοανατολικά μεγαλύτερου υψομέτρου τμήματα, από το Ωραιόκαστρο μέχρι το Χορτιάτη, ενώ αντίθετα στις θαλάσσιες περιοχές η συχνότητα είναι μικρότερη. Η χρονική στιγμή συχνότερης έναρξης της δραστηριότητας των καταιγίδων στη Θεσσαλονίκη τοποθετείται μεταξύ 13:00 και 17:00 ώρα Ελλάδας. Στην πλειοψηφία τους, η διάρκεια ζωής των καταιγίδων που καταγράφηκαν έφθασε μέχρι τα 45 λεπτά. Το 10% των καταιγίδων που θεωρούνται και οι σφοδρότερες έχουν διάρκεια από μία ώρα και περισσότερο έως και δύο ώρες.
Πόσο στοιχίζει η μανία της φύσης;
Ιστορικά μπορεί κανείς να ανατρέξει σε αρκετές περιπτώσεις ισχυρών μπουρινιών που έπληξαν τη Θεσσαλονίκη. 
-Στις 28 Αυγούστου 1924  ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Μακεδονία» έγραφε «…την 6ην μμ. ώραν, πρωτοφανής καταιγίς ενέσκηψεν εις την πόλιν μας και τα πέριξ…, χείμαρροι υδάτων κατέστησαν τας οδούς αβάτους…., έπεσαν οικοδομαί, πολλαί δε έπαθον μεγάλας ζημίας εκ της νεροποντής. Τοίχοι κατέρρευσαν, υπόγεια επλημμύρισαν, στέγαι έπαθαν βλάβας σημαντικάς, τα περιεχόμενα δε των οικιών παρεσύρθησαν υπό των υδάτων. Περί την στάσιν της Αγίας Σοφίας το νερό κατέκλυσε τας διασταυρώσεις των οδών, ένεκα τούτου διακόπηκε επί δύο ώρες η τροχιοδρομική συγκοινωνία. Οι χείμαρροι της πόλεώς μας εξέβρασαν εις την θάλασσαν πολλά πτώματα ζώων. … δίτροχον παρεσύρθη περί την γέφυραν της οδού χορτατζήδων, του οποίου ο ίππος επνίγη παρσυρθείς  εις την θάλασσαν». 
-Στις 15 Μαίου 1971 (εφημ. Μακεδονία)άλλο ρεπορτάζ καταγράφει τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές από το μπουρίνι : «11 κινδύνευσαν να πνιγούν με την θύελλαν-Διεσώθησαν από άνδρας του λιμενικού και σκάφη του ναυτικού ομίλου- Δυο νεκροί από κεραυνούς. Το μπουρίνι που ξέσπασε το απόγευμα είχε σαν αποτέλεσμα να βυθισθούν πολλά μικρά σκάφη και βάρκες και να κινδυνεύσουν να πνιγούν 11 άτομα, ανοιχτά της Νέας Κρήνης…»     
-Το απόγευμα της 21ης Αυγούστου 1979, στη διάρκεια πανελλήνιων ιστιοπλοϊκών αγώνων, στη θαλάσσια περιοχή Αρετσούς, 112 παιδιά 10-15 ετών κινδύνευσαν σοβαρά, όταν στις 4 μμ. ξέσπασε ξαφνικά μπουρίνι με σφοδρή ανεμοθύελλα και καταρρακτώδη βροχή. Χάρη στην ψύχραιμη επέμβαση των λιμενικών και των υπευθύνων ασφάλειας των αγώνων, ύστερα από τρίωρη προσπάθεια τα παιδιά διασώθηκαν, ενώ τα μικρά σκάφη αναποδογύριζαν και παρασύρονταν απ’ τα κύματα.

-Στις 4 Ιουλίου 1980, μεταξύ 4-6:30 μμ. (εφημ. Μακεδονία), «κατακλυσμός στη Θεσσαλονίκη. Πλημμύρισαν εκατοντάδες υπόγεια, ισόγεια σπίτια και καταστήματα. 13 Μποφόρ η ένταση του ανέμου στο αεροδρόμιο.  Καταιγίδες και καταρρακτώδεις βροχές, που συνοδεύονταν από σφοδρούς ανέμους και σε πολλές περιοχές από πτώσεις χαλαζιού και κεραυνών… Η πυροσβεστική υπηρεσία δέχτηκε 500 κλήσεις και σε 200 περιπτώσεις χρειάστηκε να επέμβει για άντληση νερών. …κάτω από την γέφυρα των Αγίων Πάντων, που το νερό έφτασε το ένα μέτρο περίπου, μια γυναίκα κινδύνεψε και τέσσερα αυτοκίνητα μεταξύ των οποίων και μεγάλα φορτηγά μετατράπηκαν σε.. καΐκια. Στο Καραμπουρνάκι δύο άτομα με βάρκα κινδύνεψαν σοβαρά… Χοντρό χαλάζι έπεσε σε Περαία και Επανομή…»

-Αξιοσημείωτο ήταν το μπουρίνι που σημειώθηκε στη Θεσσαλονίκη και ευρύτερα στο Θερμαϊκό Κόλπο, τις βραδινές ώρες της 21ης Ιουλίου 1983, με ριπές ανέμου που είχαν ταχύτητα 150 χιλιόμετρα την ώρα, φθάνοντας σε ένταση τα 12 Μποφόρ. Δένδρα ξεριζώθηκαν, κολώνες και γραμμές ηλεκτρικού υπέστησαν μεγάλες ζημιές, υπόστεγα και στέγες παρασύρθηκαν, βάρκες καταστράφηκαν, ενώ πνίγηκαν 9 άνθρωποι στις θαλάσσιες περιοχές του Θερμαϊκού όπου έπληξε η καταστροφική μανία του φαινομένου. Ένα πολύ ισχυρό μπουρίνι, σημειώθηκε και την επόμενη χρονιά, στις 1 Ιουνίου 1984, με ανεμοθύελλα και χαλάζι σε πολλές περιοχές, αξιομνημόνευτο για την ιδιαίτερα έντονη δραστηριότητα κεραυνών στην περιοχή Θεσσαλονίκης.
Τα μπουρίνια συνοδεύονται από αστραπές και κεραυνούς πολλές φορές μεγάλης συχνότητας και έντασης. Εκτός από τις ζημιές σε κτήρια, εγκαταστάσεις, αλλά και δασικές περιοχές με την πρόκληση πυρκαγιών, κάθε χρόνο καταγράφεται ένας αριθμός τραυματισμών αλλά και θανάτων ανθρώπων από κεραυνό στη διάρκεια μπουρινιού. O αριθμός των τραυματισμών και θανάτων ανθρώπων αλλά και ζώων ήταν αρκετά μεγαλύτερος τα παλιότερα χρόνια και μέχρι τη δεκαετία του ΄70, εξαιτίας του μεγαλύτερου αριθμού  πληθυσμού και των περισσότερων δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο, αλλά οπωσδήποτε και λόγω των περιορισμένων προληπτικών μέτρων.
-Στις 9 Ιουλίου 1930 (εφημ. Μακεδονία), «κατακλυσμιαία βροχή ήρχισε πίπτουσα την 8ην εσπερινήν εις την πόλιν μας διαρκέσασα περί την μίαν ώραν. Η βροχή συνωδεύετο υπό βροντών και κεραυνών οίτινες έπιπτσν συνεχώς. …τα νερά της βροχής κατερχόμενα δια των οδών εκ της άνω πόλεως κατέκλυσαν την οδόν Εγνατίας και την Λεωφόρον Στρατού, μετέβαλον δε εις πραγματικάς λίμνας τας Πλατείας Βαρδαρίου, Αγίας Σοφίας και Λευκού Πύργου. Διαρκούσης της βροχής εις κεραυνός έπεσεν προ του επί της οδού Τσιμισκή Μεγάρου Βαλαούρη, προσειλκύσθη δε υπο της κεραίας τροχιοδρομικού οχήματος το οποίο εστάθμευε… Ευτυχώς εκ του κεραυνού ουδείς εκ των επιβατών του τραμ έπαθε τι, εθραύσθησαν όμως άπαντες οι υαλοπίνακες του οχήματος και τινές του Μεγάρου Βαλαούρη. Μέγας πανικός κατέλαβε τους επιβαίνοντες του τραμ οι οποίοι ετράπησαν εις φυγήν, επανήλθον όμως μετ’ ολίγον για να προφυλαχτούν από την βροχήν. Λόγω της βιαιότητος της βροχής πολλά ηλεκτρικά σύρματα εκόπησαν, εβλάβησαν δε εν πολλοίς και αι τηλεφωνικαί συγκοινωνίαι εντός της πόλεως».    

Τα τελευταία χρόνια με την εγκατάσταση συστημάτων καταγραφής των κεραυνών, έχουν παρατηρηθεί αρκετές περιπτώσεις εμφάνισης μερικών χιλιάδων κεραυνών σε διάστημα 2-3 ωρών. Για παράδειγμα, χαρακτηριστικά μεγάλος αριθμός κεραυνών στη Θεσσαλονίκη και στην Κεντρική Μακεδονία γενικότερα, σημειώθηκε τον Ιούνιο του 2009, με διαστήματα που καταγράφηκαν περίπου 5.000 κεραυνοί την ημέρα. Στις 17 Ιουνίου 2009, στην περιοχή Θεσσαλονίκης καταγράφηκαν 3.000 κεραυνοί σε διάστημα μίας ώρας, 1:00-2:00 πρωινή ώρα, προκαλώντας βλάβη στον σταθμό υψηλής τάσης του Ωραιοκάστρου, και αποτέλεσμα διακοπές ρεύματος στο μεγαλύτερο τμήμα του νομού Θεσσαλονίκης, σε τμήματα της Χαλκιδικής, της Ημαθίας και του Κιλκίς.

Τα μπουρίνια εμφανίζονται κάθε χρόνο στη Θεσσαλονίκη, αποτελώντας ένα σφοδρό καιρικό φαινόμενο με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τόσο στην ξηρά όσο και στις θαλάσσιες περιοχές, προκαλώντας συχνά μεγάλες ζημιές και σοβαρά προσωρινά προβλήματα στην οικονομική και κοινωνική ζωή της πόλης.  Τα τελευταία χρόνια η βελτίωση των καιρικών προβλέψεων και η δυνατότητα έκδοσης έγκαιρων προειδοποιήσεων από διάφορους φορείς της πολιτείας, όπως η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, Λιμενικές Υπηρεσίες και Πολιτική Προστασία, έχουν περιορίσει του κινδύνους για την ανθρώπινη ζωή. Ωστόσο, οι ζημιές που προκαλούνται είναι σημαντικές και οι επιπτώσεις του φαινομένου  δεν πρέπει να υποτιμούνται, αφού δεν είναι ακόμα εφικτή η ακριβής πρόβλεψη της γεωγραφικής περιοχής που θα πληγεί και της έντασης του φαινομένου. Η επιστημονική μελέτη και η βελτίωση των γνώσεων σχετικά με την πληρέστερη κατανόηση των συνθηκών δημιουργίας, ανάπτυξης και εξέλιξης του φαινομένου θα συμβάλλει σημαντικά στην καλύτερη πρόληψη και στον περιορισμό των ζημιών και γενικότερα των δυσμενών επιπτώσεων από το φυσικό αυτό φαινόμενο.
Πέρα απ’ τις όποιες προβλέψεις για αύξηση στο μέλλον των σφοδρών και ακραίων καιρικών φαινομένων όπως είναι τα μπουρίνια, είναι βέβαιο ότι αυτά θα εξακολουθήσουν να εμφανίζονται στην περιοχή Θεσσαλονίκης. Άλλωστε αποτελούν ένα φυσικό φαινόμενο χαρακτηριστικό του κλίματος της περιοχής, άρρηκτα δεμένο με τη ζωή και την ιστορία της πόλης. Με μικρότερη η μεγαλύτερη ένταση, πέρα από τα προβλήματα και τις ζημιές που προκαλούν, τα μπουρίνια δίνουν και μια ανάσα δροσιάς και εκτόνωσης της ατμόσφαιρας τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες. 
Μιχάλης  Σιούτας

__________________________________________

* Ο Μιχάλης Σιούτας είναι Μαθηματικός και Διδάκτορας Μετεωρολογίας και εργάζεται στο Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών του ΕΛ.Γ.Α., στο αεροδρόμιο Μακεδονία, της Θεσσαλονίκης. Τα επαγγελματικά και επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην τροποποίηση καιρού και την καταστολή του χαλαζιού για την πρόληψη των ζημιών στις γεωργικές καλλιέργειες, καθώς και στην έρευνα για τα ακραία και έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως οι σφοδρές καταιγίδες, το χαλάζι και οι σίφωνες ξηράς και θάλασσας.
Μελετά συστηματικά το φαινόμενο των σιφώνων ξηράς και θάλασσας στην Ελλάδα, δημιουργώντας την πρώτη βάση δεδομένων σιφώνων για τον Ελληνικό χώρο. Συμμετέχει σε διεθνή έρευνα για την πρόγνωση των σιφώνων θάλασσας. Συνιδρυτής και μέλος της εκτελεστικής επιτροπής του διεθνούς κέντρου έρευνας σιφώνων θάλασσας (ICWR).
 Έχει εκπονήσει μεγάλο αριθμό ερευνητικών εργασιών, άρθρων και δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Είναι κριτής εργασιών σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Συμμετείχε σε πολλά επιστημονικά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, παρουσιάζοντας ανακοινώσεις και αποτελέσματα ερευνητικών του μελετών.