Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο Βιβάλντι, ο… βοσκός από τη Σαρδηνία και οι χωρικοί απ’ τα Γιάννενα

Σε κλίμα ιδιαίτερης συγκίνησης, πραγματοποιήθηκε σήμερα, Πέμπτη 8 Νοεμβρίου 2012, στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, η ανοιχτή συζήτηση με τίτλο «Μιλώντας για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο», στο πλαίσιο του αφιερώματος του 53ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο έργο του διεθνούς φήμης Έλληνα σκηνοθέτη που χάθηκε τόσο άδοξα… >>>

 

Στην εισαγωγική της τοποθέτηση, η δημοσιογράφος Μαρία Κατσουνάκη που συντόνισε τη συζήτηση σημείωσε: «Ο Θόδωρος  Αγγελόπουλος  δε θα πάψει ποτέ να είναι παρών, γιατί ο χρόνος είναι σύμμαχός του, όπως συμβαίνει μόνο με τους μεγάλους δημιουργούς».

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Δ. Εϊπίδης, ιδιαίτερα συγκινημένος, θυμήθηκε: «Ήμουν φίλος του Θόδωρου για σχεδόν πενήντα χρόνια. Τον γνώρισα με την πρώτη προβολή του Θιάσου στο Βερολίνο, αν δεν κάνω λάθος. Η προβολή ήταν βραδινή, ξεκίνησε κατά τις εννιά - δέκα το βράδυ κι όταν βγήκαμε από την αίθουσα μετά από συζήτηση, με το ενθουσιασμένο κοινό και με εμάς τους Έλληνες σε κατάσταση παροξυσμού, είχε ανατείλει ο ήλιος πλέον. Ήταν μια ηλιόλουστη μέρα στο Βερολίνο. Έχω αγαπήσει το έργο του, με έχει επηρεάσει».

Η Μαρία Κατσουνάκη θυμήθηκε τη συνάντησή τους για μια συνέντευξη όταν ο Θ. Αγγελόπουλος γύριζε τον “Μελισσοκόμο”:  «Η συνέντευξη είχε ως μότο τους στίχους του Σεφέρη: ‘’Να μιλήσει απλά, να μου δοθεί ετούτη η χάρη’’. Είχε ως τίτλο τη διευκρίνιση που είχε κάνει ο ίδιος ο Θόδωρος Αγγελόπουλος ότι όταν λέμε απλά δεν εννοούμε απλοϊκά, αλλά λιτότητα και οικονομία στα εκφραστικά γλωσσικά μέσα. Έκτοτε, ακολούθησαν πολλές συναντήσεις, συνεντεύξεις, ρεπορτάζ από γυρίσματά του. Είκοσι έξι χρόνια αργότερα θα διαφωνήσω μαζί του. Δεν ξέρω αν κατέκτησε τη λιτότητα, ξέρω όμως ότι αυτός ο κατά συνείδηση αριστερός, ο μαχητής του κινηματογράφου όπως τον είχε χαρακτηρίσει η Le Monde, είχε γίνει τα τελευταία χρόνια πιο άμεσος, πιο εξομολογητικός, ίσως πιο μελαγχολικός αλλά πάντως πολύ πιο επίμονος, ανθεκτικός και πεισματάρης. Δεν δάκρυζαν μόνο οι ήρωές του, αλλά δάκρυζε και ο ίδιος»…

Η Εύα Κοταμανίδου κι η συνάντηση στο γραφειάκι της Αριστοτέλους

Η ηθοποιός Εύα Κοταμανίδου, η οποία πρωτογνωρίστηκε με το σκηνοθέτη στο Θίασο, θυμήθηκε: «Η πρώτη γνωριμία μας ήταν το καλοκαίρι του 1973, όταν πήρα ένα τηλεφώνημα να περάσω από το μικρό γραφείο του στην Αριστοτέλους για να με δει για μια ταινία. Ετοίμαζε τότε το Θίασο και έψαχνε ηθοποιούς. Η πρώτη μας επαφή ήταν συγκλονιστική. Μιλήσαμε, με τράβηξε κάποιος συνεργάτης του φωτογραφίες και μου είπε ότι θα με πάρει τηλέφωνο για να μου πει το τελικό ‘’εντάξει’’, οπότε καταλαβαίνετε την απογείωση που ένιωθα. Το πρώτο μας γύρισμα ήταν στην πλατεία της Καρδίτσας. Μετά ήρθε το Πολυτεχνείο και σταματάνε τα πάντα. Ξαναρχίσαμε στην πιο σκληρή περίοδο, της χούντας επί Ιωαννίδη. Τα γυρίσματα κράτησαν σχεδόν δύο χρόνια. Όταν ξεκίνησε ο Θίασος την περίοδο της χούντας, κανείς από μας τους ηθοποιούς δεν ήξερε τι ταινία γυρίζαμε, ποιο είναι το σενάριο, ούτε τι ρόλο είχαμε. Ήταν δύσκολες εποχές και ο Θόδωρος δεν ήξερε ποιοι είμαστε. Γυρίζαμε πλάνα μακριά και αποστασιοποιημένα και όταν άρχισε να μας γνωρίζει, μια μέρα στο ξενοδοχείο στα Γιάννενα μας κάλεσε όλους στο δωμάτιό του και μας διηγήθηκε το σενάριο».

Η κ. Κοταμανίδου αναφέρθηκε και στον τρόπο με τον οποίο οι θεατρικές της καταβολές την βοήθησαν να προσεγγίσει το έργο του Αγγελόπουλου: «Ερχόμενη από το θέατρο, έτρεμα στην ιδέα ότι θα βρεθώ μπροστά στον κινηματογραφικό φακό. Όμως όταν αρχίσαμε με αυτά τα μεγάλα γοητευτικά πλάνα με τα  travelling, που ταξίδευαν και τον κόσμο και εμάς στο χώρο και τον χρόνο, είχα την αίσθηση ότι δε με πλησιάζει ο φακός και εκφραζόμουν με όλο μου το είναι. Ήταν το ‘’σωματικό θέατρο’’ που λέγαμε στο Θέατρο Τέχνης, από το οποίο προερχόμουν. Γιατί το σώμα μιλά πάρα πολύ, ανάλογα με το πώς κινείται και αντιδρά όσο δυνατά και ο λόγος. Αυτό που έβλεπα δεν ήταν ο κινηματογράφος που γνώριζα. Αυτή η κινηματογραφική γλώσσα είχε μια τεράστια γοητεία».

Παρών κι ο “Μεγαλέξανδρος”

Από την πλευρά του, ο ηθοποιός Όμερο Αντονούτι, που ενσάρκωσε τον Μέγα Αλέξανδρο στην ομώνυμη ταινία, θυμήθηκε ότι πριν από αυτήν την ταινία είε γυρίσει το “Πατέρας Αφέντης”, όμως οι Ιταλοί σκηνοθέτες νόμιζαν πως ήταν… ένας βοσκός από τη Σαρδηνία!

«Όταν με κάλεσε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, νόμιζα ότι επρόκειτο για πλάκα. Είχα δει το Θίασο και ήδη ο Θόδωρος Αγγελόπουλος θεωρούνταν στυλοβάτης του νέου παγκόσμιου κινηματογράφου. Αναρωτιόμουν πως αυτός ο μεγάλος σκηνοθέτης ήρθε στη Ρώμη για να πάρει την έγκρισή μου για το φιλμ. Σκεφτήκαμε ένα χρόνο και αυτός και εγώ μέχρι να αποφασίσουμε λόγω διάφορων θεμάτων. Υπήρχαν δυσκολίες. Όταν η ταινία ολοκληρώθηκε ρωτούσαν ποιος έπαιζε το Μέγα Αλέξανδρο και επιτέλους άρχισαν να με λένε ηθοποιό. Τον ευχαριστώ για το δρόμο που άνοιξε για μένα».

Ο κ. Αντονούτι θυμόταν τον Θόδωρο Αγγελόπουλο ως έναν «ευφάνταστο, ευχάριστο άνθρωπο, αλλά στα γυρίσματα ήταν πολύ απαιτητικός κι αυτό είναι καλό», που «επιχειρούσε να αποδείξει ότι οι τρεις δυνάμεις, η αναρχική, η αυταρχική και του δήμου, μπορούν να ενωθούν και να δώσουν ζωή σε ένα πραγματικό σοσιαλισμό. Ακόμα και μετά τη διάλυση της ιδέας θα γεννηθεί ένας μικρός Αλέξανδρος, ο οποίος θα προχωρήσει σε μια νέα εποχή. Αυτή ήταν η δέσμευσή του. Νομίζαμε ότι μπορούσε να πραγματοποιηθεί, αλλά ακόμα στις μέρες μας οι λαοί δυσκολεύονται».

Οι τελευταίες στιγμές του Αγγελόπουλου

Ο σκηνογράφος Γιώργος Ζιάκας, θυμήθηκε τις τελευταίες στιγμές του μεγάλου σκηνοθέτη: «Ήταν μισή ώρα πριν φύγει, στο ντεκόρ της Άλλης θάλασσας, όπου βρέθηκα για να ντύσω τους δύο οδηγούς του μοιραίου πλάνου. Ο Θόδωρος ήθελε πάντα τους φίλους και συνεργάτες κοντά του, ήθελε την επιβεβαίωσή μας στο τέλος του πλάνου. Όταν ήταν ευχαριστημένος με το πλάνο, πετούσε ένα γενικό ‘’Στοπ!’’ κι έκανε και ένα πηδηματάκι.  Μπαίνω να τον βρω λοιπόν και μου λέει ‘’Σαν τα μάραθα’’ κι εγώ τον ρωτώ ‘’Δεν βαρέθηκες να με βλέπεις και χθες και προχθές;’’. Ήταν πολύ χαρούμενος εκείνη τη μέρα. Έφυγε πραγματικά χαρούμενος, κατεβαίνοντας -σχεδόν τρέχοντας τη σκάλα- και σε μισή ώρα “έφυγε”».

Θυμήθηκε, ακόμη, τις πολλές αλλαγές που έκανε στα σενάρια, τονίζοντας πως στην τελευταία του ταινία είχε κάνει, ήδη, την… 101η γραφή!

Πώς ο Αγγελόπουλος… κουτούλησε την Μαντά!

Η σκηνοθέτιδα Μαργαρίτα Μαντά, μίλησε για την πρώτη φορά που συνάντησε τον Θόδωρο Αγγελόπουλο: «Η πρώτη μας συνάντηση ήταν μια κουτουλιά», είπε και εξήγησε πως έπεσαν ο ένας πάνω τον άλλον περπατώντας σκυφτοί στην οδό Σκουφά, όταν εκείνη ήταν ακόμα σπουδάστρια σκηνοθεσίας. «Οκτώ χρόνια αργότερα, το 1993, μου πρότεινε να δουλέψω script στο Βλέμμα του Οδυσσέα. Μου έδωσε το σενάριο και το διάβασα μονορούφι, δεν είχα ξαναδιαβάσει ποτέ κάτι τέτοιο. Όταν έφτασα στο τέλος, με έπιασε ένα ακατάσχετο κλάμα γιατί ήταν τόση η ομορφιά που δεν μπορούσα να τη χωρέσω. Η ταινία αυτή μου άλλαξε τη ζωή και την οπτική στο σινεμά», σημείωσε η κα Μαντά και χαρακτήρισε το γύρισμα «ερωτική πράξη, με αδρεναλίνη, ιερότητα, κατάνυξη, στοίχημα»  και τον Αγγελόπουλο “δάσκαλο ζωής”.

Ο Βιβάλντι, η Καραΐνδρου, ο Αγγελόπουλος κι ένα… Ταξίδι στα Κύθηρα

Η συνθέτρια Ελένη Καραΐνδρου δήλωσε τη δυσκολία της να μιλά για τον Αγγελόπουλο σε χρόνο παρατατικό. «Για μένα είναι εδώ, παρών μέσα από τη δουλειά και το όραμά του. Αυτά που πραγματικά έζησα και ένιωσα για αυτόν τα έχω πει μέσα από τη μουσική μου. Ανατρέχοντας στην πρώτη μας συνάντηση και συνεργασία πριν 29 χρόνια θυμάμαι σαν να ήταν χτες όταν με φώναξε για να μου πει ότι ήθελε να γράψω τη μουσική για το Ταξίδι στα Κύθηρα. Μου ανακοίνωσε ότι  για μεγάλο διάστημα έγραφε το σενάριο ακούγοντας το κονσέρτο για δυο μαντολίνα του Βιβάλντι. Η πρόσκληση και πρόκληση ήταν να γράψω παραλλαγές πάνω σε αυτό», είπε η κ. Καραΐνδρου.

Η συνθέτρια χαρακτήρισε τις οκτώ ταινίες που έκανε μαζί του «οκτώ καταπληκτικά ταξίδια αλλά κάθε φορά όταν ξεκινούσα ένιωθα ότι ήταν η πρώτη φορά, η ίδια ταραχή, το ίδιο άγγιγμα. Σαν γιορτή». Για να καταλήξει πως η συνάντησή της με τον Θ. Αγγελόπουλο ήταν μια  συνάντηση σπουδαία που την οδήγησε στην αυτογνωσία.

Ο Αγγελόπουλος και οι Γιαννιώτες 

Ο φωτογράφος Δημήτρης Σοφικίτης, μοιράστηκε με το κοινό, μια ανάμνηση από ένα ταξίδι του με το Θόδωρο Αγγελόπουλο στην Ήπειρο: «Ταξιδεύαμε με το Θόδωρο, τον Μικέ Καραπιπέρη και τον Γιώργο Αρβανίτη, δίδυμο στην πλάκα, και βρεθήκαμε χειμώνα στην Ήπειρο σε ένα χωριό που λεγόταν Συρράκο. Δεν υπάρχει ψυχή. Μόνο το καφενείο στην πλατεία και κάποιοι κτηνοτρόφοι μέσα που φυλάνε το χωριό. Μπαίνοντας στο καφενείο  λέει ο Γιώργος στο Θόδωρο: “Πες τους ότι είσαι ο Αγγελόπουλος και κάνεις ταινίες”, ενώ ο Μικές συμπληρώνει: “Δεν υπάρχει περίπτωση να μη σε ξέρουν” και αρχίζουν να παίζουν μεταξύ τους. Ο Θόδωρος σοβαρός λέει: “Αυτό θα πω ακριβώς. Είμαι ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, κάνω ταινίες και ψάχνω για χώρους”. Κοιτάζονται οι δυο χωρικοί μεταξύ τους και λένε ο ένας στον άλλο  “Ξέρεις ποιος είναι ο κύριος; Αυτός που σας πήγα να δείτε μια ταινία στα Ιωάννινα”. Και ήταν ο Θίασος. Ο Γιώργος και ο Μικές μένουν ξεροί. Ο Θόδωρος φυσικά πανηγύριζε. Κάποια στιγμή ο Θόδωρος ρώτησε τους χωρικούς, πως τους φάνηκε η ταινία και ο ένας από αυτούς απάντησε: “Ακούστε, δεν καταλάβαμε πολλά πράγματα αλλά αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι είναι δικό μας πράγμα”. Αυτό για το Θόδωρο ήταν το μεγαλύτερο βραβείο που θα μπορούσε να έχει εισπράξει», αφηγήθηκε ο κ. Σοφικίτης.

Σε ερώτηση σχετικά με το αν το έργο του σκηνοθέτη είναι λαϊκό η κα Κοταμανίδου απάντησε: «Ο ταινίες του και κυρίως ο Θίασος ανταποκρίθηκε πάρα πολύ έντονα στο λαϊκό συναίσθημα της μεταπολίτευσης. Εγώ δε θα έλεγα ότι είναι μόνο λαϊκός. Ο Θόδωρος ήταν ένας άνθρωπος ευφυής, διαβασμένος, με υψηλή αισθητική, με πολλές γνώσεις οπότε νομίζω ότι ανταποκρινόταν το κοινό ανάλογα και με τη δική του παιδεία».

Κλείνοντας τη συζήτηση η κα Κατσουνάκη παρέθεσε μία φράση του Θόδωρου Αγγελόπουλου που της είχε εμπιστευθεί λίγους μήνες μετά το θάνατο του δημιουργού, η Μαργαρίτα Μαντά: «Δεν εγκαταλείπουμε, συνεχίζουμε».

Το αφιέρωμα στον Αγγελόπουλο

Να σημειωθεί ότι το αφιέρωμα στο Θόδωρο Αγγελόπουλο περιλαμβάνει την προβολή τριών ταινιών-σταθμών στην πορεία του, καθώς και τη συναυλία της Ελένης Καραΐνδρου «Μουσική και τραγούδια για τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου», που θα πραγματοποιηθεί στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, με ερμηνεύτρια τη Δήμητρα Γαλάνη και τη συμμετοχή του τζαζ τρίο «Human Touch» των David Lynch, Σταύρου Λάντσια και Γιώτη Κιουρτσόγλου – μια συνδιοργάνωση του ΦΚΘ με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Το αφιέρωμα συνοδεύεται επίσης από πλήρη δίγλωσση έκδοση για το σύνολο του  έργου του δημιουργού.