Της δρ. ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΜΑΝΙΟΥ*

Πριν από μερικούς μήνες η κοινή γνώμη στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο κατακλύστηκε από εικόνες παιδιών στην Ελλάδα, τα οποία, σύμφωνα με τα τηλεοπτικά κανάλια, λιποθυμούσαν στα σχολεία, επειδή δεν είχαν να φάνε. >>>

Στην πραγματικότητα, κανένας από όλους εμάς, τους τηλεθεατές-καταναλωτές του μέσου που ονομάζεται τηλεόραση, δεν είδε με τα μάτια του τις εικόνες αυτές. Παρακολουθήσαμε, όμως, τηλεοπτικά ρεπορτάζ σε όλα σχεδόν τα τηλεοπτικά κανάλια, τα οποία περιέγραφαν αυτήν την κατάσταση με τα πλέον μελανά χρώματα και είδαμε εικόνες ανθρώπων με τα παιδιά τους να περιμένουν στην ουρά για να γευματίσουν στα δωρεάν συσσίτια των κοινωνικών οργανώσεων. Έτσι, μείναμε με την εντύπωση πως αυτό το φαινόμενο συμβαίνει στην καθημερινότητα της Ελλάδας και, ίσως, να έλθει και στην καθημερινότητα της Κύπρου με την εξάπλωση της οικονομικής κρίσης.

Το παράδειγμα αυτό είναι χαρακτηριστικό του ρόλου που δύναται να διαδραματίσει το πλέον ισχυρό –ακόμα και στην εποχή του Διαδικτύου– Μέσο Μαζικής Επικοινωνίας, δηλαδή η τηλεόραση. Οι επαγγελματίες της τηλεόρασης γνωρίζουν πολύ καλά ότι στα χέρια τους κρατάνε μια μεγάλη δύναμη, την οποία αντλεί η τηλεόραση από τον συνδυασμό εικόνας, ήχου και ταυτόχρονης μετάδοσης ειδήσεων και γεγονότων (μέσω δορυφορικών και απ’ ευθείας συνδέσεων).

Τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι μελετητές –ακαδημαϊκοί του χώρου των ΜΜΕ– γνωρίζουν πως η κινητήριος δύναμη της τηλεόρασης είναι η διαφήμιση, η οποία στηρίζεται στην υψηλή τηλεθέαση. Ειδικά στα ιδιωτικά κανάλια, ο αγώνας για την τηλεθέαση έχει επιφέρει σημαντικές –και για πολλούς ιδιαιτέρως αρνητικές– συνέπειες στο τελικό αποτέλεσμα προς κατανάλωση, δηλαδή στο τηλεοπτικό τους πρόγραμμα. Στο πλαίσιο αυτό, συχνά γινόμαστε θεατές ενός ανελέητου αγώνα ανάμεσα στα ιδιωτικά κανάλια με νικητή αυτόν που θα καταφέρει να συγκινήσει περισσότερο τους τηλεθεατές, παρουσιάζοντας την πιο αξιολύπητη οικογένεια, τους περισσότερους φτωχούς, τους περισσότερους άνεργους, τους περισσότερους επιχειρηματίες που καταστράφηκαν στην εποχή της κρίσης…

Από την άλλη πλευρά, κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι τα ΜΜΕ αποτυπώνουν την τρέχουσα κατάσταση σε κάθε κοινωνία και στο πλαίσιο αυτό, ακόμα και η τηλεόραση, δεν μπορεί να αγνοήσει τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, που σαφέστατα άπλωσαν τα πλοκάμια τους πλέον και στην Κύπρο. Επομένως, όταν η τοπική κοινωνία καλείται να επιλύσει τα οικονομικά της προβλήματα, η τηλεόραση οφείλει να προσαρμόζει –τουλάχιστον– την ειδησεογραφική της θεματολογία. Διαφορετικά, ενδέχεται να φτάσουμε σε καταστάσεις, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, π.χ. στην Ιταλία ή και στην Ελλάδα, όπου την ώρα που η χώρα παλινδρομεί μεταξύ ευρωπαϊκής βοήθειας και πτώχευσης, ορισμένα ιδιωτικά κανάλια μεταδίδουν τα νέα της show business!

Ενδεχομένως, όμως, να υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος για το τηλεοπτικό κοινό όταν τα τηλεοπτικά κανάλια, στον αγώνα τους για την τηλεθέαση, συχνά «κιτρινίζουν» τα ρεπορτάζ, λαϊκίζοντας επικίνδυνα. Το φαινόμενο αυτό, στην εποχή της οικονομικής κρίσης, μπορεί να αποβεί επικίνδυνο, καθώς συνδράμει στη δημιουργία κακού κλίματος στην κοινή γνώμη, δημιουργώντας εικόνες στη συνείδηση του κοινού, οι οποίες ενδεχομένως να μην υπάρχουν αλλά να κατασκευάζονται από το ίδιο το μέσο. 

Επομένως, το τηλεοπτικό κοινό κυρίως φοβάται όχι αυτό που βλέπει να συμβαίνει, αλλά αυτό που η τηλεόραση τού έδειξε ότι μπορεί να συμβεί. Αυτή η ανακατασκευή της τηλεοπτικής πραγματικότητας αποτελεί, ίσως, τον μεγαλύτερο κίνδυνο για το τηλεοπτικό κοινό και ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η ίδια η τηλεόραση. Σαφέστατα, όλα τα τηλεοπτικά κανάλια δεν ακολουθούν την ίδια επικοινωνιακή στρατηγική. Και ο διαχωρισμός δε γίνεται μόνο ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική τηλεόραση, αλλά αφορά και αυτά καθ’ εαυτά τα ιδιωτικά κανάλια, τα οποία όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι δεν αποτελούν κοινωφελείς οργανισμούς αλλά επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις των καιρών. Ως Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, όμως, έχουν ξεκάθαρη κοινωνική ευθύνη απέναντι στο κοινό τους να προβάλλουν την κοινωνική πραγματικότητα, ξεκάθαρα διαχωρισμένη από την τηλεοπτική πραγματικότητα. Διαφορετικά, δικαιώνεται ξανά ο γνωστός σκηνοθέτης Woody Allen, ο οποίος δήλωσε πριν από χρόνια πως «η ζωή δεν μιμείται την τέχνη, αλλά την κακή τηλεόραση»…

________________________________________________

* Η δρ Θεοδώρα A. Μάνιου είναι λέκτορας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο Frederick. 

** Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Η Καθημερινή” στις 22 Ιανουαρίου 2012