Ο τελευταίος διοικητής της εξέγερσης στο εβραϊκό γκέτο της Βαρσοβίας κατά των Ναζί το 1943, ο Μάρεκ Έντελμαν, απεβίωσε στη Βαρσοβία σε ηλικία 90 ετών, ανακοίνωσε απόψε στην ιστοσελίδα της η εφημερίδα Gazeta Wyborcza. «Ο Μάρεκ Έντελμαν, ένας από τους διοικητές της εξέγερσης του Γκέτο της Βαρσοβίας, μαχητής της εξέγερσης της Βαρσοβίας, καρδιολόγος και μαχητικός υποστηρικτής της δημοκρατικής αντιπολίτευσης κατά την περίοδο του κομμουνισμού στην Πολωνία, απεβίωσε στη Βαρσοβία», έγραψε η εφημερίδα.
Ποιος ήταν, όμως, ο Έντελμαν; Για να καταλάβει κανείς ποιος ήταν, ας σκεφτεί ότι ο Πολωνοεβραίος αρνήθηκε να συμμετάσχει στις τελετές για τη μνήμη των 3 εκατομμυρίων Εβραίων της Πολωνίας που εξοντώθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Δεν απεχθανόταν τίποτε περισσότερο από τις τελετές και τα σύμβολα, εξήγησε. Επιπλέον δεν φοβόταν μήπως η μνήμη χαθεί.
«H εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας έχει αφήσει πάρα πολλά ίχνη στην Ιστορία, τη μουσική, τη λογοτεχνία, την τέχνη», έλεγε, τότε, στην απεσταλμένη τής «Γεντιότ Αχρονότ». «Εκεί που κινδυνεύει να χαθεί είναι στο Ισραήλ, επειδή για σας, τους Ισραηλινούς, ο πόλεμος των Έξι Ημερών υπήρξε το σημαντικότερο γεγονός της σύγχρονης εβραϊκής ιστορίας. Μπορούσατε να στηριχτείτε σ' ένα κράτος, σε τανκς, σ' έναν ισχυρό Αμερικανό σύμμαχο. Εμείς δεν ήμασταν παρά 200 νέοι με έξι ρεβόλβερ όλα κι όλα, αλλά είχαμε την ηθική ανωτερότητα... H ισραηλινή φιλοσοφία έγκειται στην πεποίθηση πως μπορούμε να σκοτώσουμε είκοσι 'Αραβες για να μείνει στη ζωή ένας Εβραίος. Όμως για μένα δεν υπάρχει χώρος ούτε για εκλεκτό λαό ούτε για Γη της Επαγγελίας».
Όταν του έλεγαν πως η εξέγερση ήταν ουσιαστικά ομαδική αυτοκτονία, εκείνος απαντούσε πως «με την εξέγερσή μας θυμίσαμε πως ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος. Παίρνοντας τα όπλα εναντίον αυτών που ήθελαν να μας εξοντώσουν, γαντζωθήκαμε στη ζωή και γίναμε ελεύθεροι άνθρωποι». Και όταν τον ρωτούσαν αν ο Μπεν Γκουριόν και οι σιωνιστές διέπραξαν σφάλμα δημιουργώντας το Κράτος των Εβραίων στην Παλαιστίνη, ο Μάρεκ Έντελμαν δεν δίσταζε ούτε στιγμή:
«Θα ήταν καλύτερα να δημιουργηθεί ένα εβραϊκό κράτος στη Βαυαρία!» Ακριβώς αυτό που πρότεινε πρόσφατα ο σκληροπυρηνικός Ιρανός πρόεδρος Αχμαντινεζάντ, παρατηρούσε η απεσταλμένη τής «Γεντιότ Αχρονότ». «Έχει δίκιο», της απάντησε εκείνος ξεσπώντας σε γέλια, «το κλίμα εκεί είναι θαυμάσιο!».
Μάλιστα, είχε τη δική του άποψη για το ποιος, ήταν, τελικά, ο νικητής του Β Παγκοσμίου Πολέμου: «Αρκεί όμως να θυμηθούμε την Καμπότζη, τη Ρουάντα, την πρώην Γιουγκοσλαβία για να καταλάβουμε πως οι άνθρωποι είναι ανίατοι. Ο εθνικισμός, ο σοβινισμός, τα μαρτύρια ορισμένων μειονοτήτων τα οποία παρακολουθούμε χωρίς να αντιδρούμε, είναι η μεταθανάτια νίκη του Χίτλερ».